Nieuws
Ondersteuning nodig bij toezicht monumenten?
Het vergunningentraject bij het wijzigen van werkzaamheden aan een monumenten wordt over het algemeen goed doorlopen. Als het gaat om ingrijpende plannen betreffende rijksmonumenten is de gemeente verplicht om advies in te winnen bij RCE, en als het object is gelegen in het buitengebied brengt ook de provincie een advies uit. Daarnaast moet er ook advies gevraagd worden bij het eigen gemeentelijk adviesorgaan voor monumenten. Dat kan de gemeentelijke monumenten- of erfgoedcommissie zijn, maar sommige gemeenten schakelen hiervoor een externe commissie in via bijvoorbeeld Stichting Advisering Monumenten & Ruimtelijke Kwaliteit Brabant. Het vergunningentraject is vastgelegd in wettelijk kaders en de gemeentelijke erfgoedverordening. Het college van B&W is de vergunningverlenende instantie, zowel voor rijksmonumenten, gemeentelijke monumenten en andere cultuurhistorisch waardevolle objecten. Maar hoe is het daarna geregeld? Wie ziet er op toe dat de werkzaamheden aan (rijks)monumenten deskundig en met respect voor het monument worden uitgevoerd?
Wie is verantwoordelijk?
De gemeente is verantwoordelijk voor de kwaliteit van de monumentenzorg, waarbij de provincies erop toe moeten zien via het Interbestuurlijk Toezicht dat gemeenten hun taak niet verwaarlozen. De ‘Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed’ ziet vervolgens toe op de zorgvuldige omgang met erfgoed door overheden.
In opdracht van het ministerie van OCW heeft BMC Advies een onderzoek uitgevoerd naar de gemeentelijke taakvervulling op het gebied van de boven- en ondergrondse monumentenzorg.
Veel gemeenten schieten tekort
In het voornoemde onderzoek van BMC Advies wordt geconstateerd dat er veel zorg is over het (gebrek aan) toezicht en de handhaving door gemeenten. Er is niet alleen te weinig tijd beschikbaar, er is ook te weinig kennis over het monument en over restaureren aanwezig. Sommigen gemeenten hebben de toezichtfunctie uitbesteed aan regionale uitvoeringsdiensten (RUD’s), maar daar wordt ook zeer kritisch over geoordeeld vanwege het gebrek aan erfgoeddeskundigheid. Een ander nadeel is dat door uitbesteding van de taak aan RUD’s dit belangrijk onderdeel van het gemeentelijk takenpakket op het gebied van erfgoed de facto uit het lokale blikveld verdwijnt.
Monumentenhuis Brabant kan ondersteuning bieden
Vanwege de geconstateerde gebreken gaat Monumentenhuis Brabant een ondersteuningsstructuur voor gemeenten met betrekking tot toezicht en handhaving van alle monumentenvergunningen aanbieden. Daartoe worden er gekwalificeerde regioteams geformeerd, waar gemeenten op basis van ureninzet gebruik van kunnen maken. Ook is een combinatie van ondersteuning mogelijk, waarbij de toezichthouder van de gemeente met een van onze deskundigen meegaat en zo kennis opdoet. Voor meer informatie: h.maas@monumentenhuisbrabant.nl
Een coöperatie uit de dorpsgemeenschap zet zich in
Herbestemming H. Antonius Abtkerk Volkel
In Volkel wordt gewerkt aan een mogelijke herbestemming van de Antonius Abtkerk, een rijksmonument dat gebouwd is in 1938. Er is een coöperatie VOLK (Volkel Ontwikkelt Leefbare Kern) opgericht, die voorkomt uit een oproep van de Dorpsraad Volkel om naar aanleiding van de uitkomsten van de kerkenvisie van de Sint-Petrusparochie in Uden verdere plannen te onderzoeken voor een toekomstbestendige herbestemming van de Volkelse kerk.
De herbestemming van het kerkgebouw wordt aangegrepen om een (nieuwe) totaalvisie op de dorpskern van Volkel te ontwikkelen. Nieuwe plekken voor woningbouw in het dorp worden namelijk al jaren bemoeilijkt door de aanwezigheid van de nabijgelegen militaire Vliegbasis Volkel met bijbehorende strenge eisen op het gebied van geluidszonering.
Het plan is nu te onderzoeken of verschillende functies, die nu elders in het dorp een plek hebben, verplaatst kunnen worden in en om de kerk. Hierdoor krijgt de kerk (opnieuw) een centrale plaats in het dorp. Op de vrijkomende plaatsen kan vervolgens mogelijk woningbouw worden gerealiseerd, waardoor de leefbaarheid in het dorp wordt verbeterd.
Er is inmiddels door een aantal onderwijsinstellingen (TU/e, Avans, Saxion) studie gedaan hoe een mogelijke herbestemming visueel vorm zou kunnen krijgen. Tevens is er een haalbaarheidsstudie uitgevoerd om mogelijke scenario’s te onderzoeken. Daarnaast wordt in het proces om te komen tot een herbestemming van de kerk en zijn omgeving veel aandacht besteed aan het creëren van draagvlak binnen de gemeente Uden, de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, potentiële nieuwe gebruikers en de inwoners van Volkel. Voor meer informatie: g.verkuijlen@monumentenhuisbrabant.nl
Een nuttige handleiding die ook voor andere monumentale complexen is te gebruiken
Verduurzaming kloostergebouwen
Provincie Noord-Brabant telt vele monumentale kloostercomplexen. In de meeste hiervan neemt het aantal kloosterlingen snel af. Dat maakt het lastig om de exploitatie sluitend te krijgen, waardoor de betreffende kloosterorden worden bedreigd in hun voortbestaan. Om de orden en congregaties te helpen hebben de Konferentie Nederlandse Religieuzen (KNR) en de provincie Noord-Brabant het initiatief genomen tot het toekomstbestendig maken van de kloosters. Daartoe is in eerste instantie een pilotproject opgestart. Een belangrijk aspect hierbij was het verbeteren van de energieprestaties van de gebouwen. Als het lukt om de energiekosten te verlagen, komt een sluitende exploitatie dichterbij. Dat vergroot dan weer de mogelijkheden om verder in duurzaamheid te investeren en op termijn nog meer te besparen.
Om ervaring op te doen met de problematiek zijn een zeven Brabantse kloosters geselecteerd om verduurzamingsmogelijkheden in beeld te brengen. Het gaat om kloosters in Aarle-Rixtel, Boxmeer, Megen, ’s-Hertogenbosch, Sint-Agatha en Uden. Vervolgens zijn maatwerkadviezen opgesteld, gericht op het nemen van energiebesparende maatregelen die uit het oogpunt van monumentenzorg verantwoord zijn.
Bij het onderzoek tijdens het pilotproject bleken er veel overeenkomsten in de bouwhistorische, bouwtechnische en bouwfysische opzet van de complexen te bestaan. Hoewel verduurzaming per gebouw maatwerk vraagt, is de weg ernaartoe daardoor telkens een soortgelijke. Om die reden zijn de resultaten van het pilotproject goed te gebruiken om ook voor andere kloosters goede oplossingen aan te dragen.
Handleiding
Er zijn nog veel meer kloosters die met dezelfde problematiek kampen en waar energiebesparende maatregelen meer dan goed van pas komen. Overigens, verduurzaming is een maatschappelijke opgave. Het is een taak van overheden om dit te bevorderen en te stimuleren.
Om de kloosters op weg te helpen, hebben de Provincie Noord-Brabant en de KNR de handleiding ‘Handleiding verduurzaming kloostergebouwen’ opgesteld. Daarin worden allerlei mogelijke maatregelen benoemd, waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen:
- maatregelen bij huidig gebruik: quick wins
- maatregelen bij grootschalige onderhoudswerkzaamheden
- maatregelen bij herontwikkeling.
De uiteindelijke functie(s), het gebruik en de gebruiksintensiteit zijn immers zeer bepalend voor de keuze van duurzame materialen. Daar moet eerst zich op zijn om tot een verantwoord verduurzamingsplan te komen. Bekijk of download hier de handleiding
Aanpak
Hoewel de handleiding zich toespitst op monumentale kloostercomplexen, is de aanpak zeker ook te gebruiken voor andere erfgoedcomplexen. De handleiding biedt allerlei nuttige tips, zoals het opstellen van een verduurzamingsplan. In geval het gaat om de herbestemming en doorontwikkeling van grote erfgoedcomplexen is een verduurzamingsteam, waarin meerdere specialisten samen over de verduurzamingsvraag adviseren, een aanrader. Een ‘adviseur erfgoed’, die zich bekommert over de waardevolle onderdelen van het monument, is in zo’n team een onmisbare schakel. Voor het invullen van de discipline ‘adviseur erfgoed’ kan een beroep worden gedaan op Monumentenhuis Brabant. Voor meer informatie m.vandelooi@monumentenhuisbrabant.nl
40 Brabantse gemeenten stellen een gemeentelijke kerkenvisie op
Op 31 maart jl. sloot de indieningstermijn voor het aanvragen van een decentralisatie-uitkering ten behoeve van het opstellen van een gemeentelijke kerkenvisie definitief. In totaal hebben 40 van de 61 Brabantse gemeenten een dergelijke decentralisatie-uitkering
aangevraagd. Over heel Nederland doen 240 gemeenten mee (= 68%). Een heel mooi resultaat. Ook over de deelname in onze provincie (66%) kunnen we tevreden zijn. Het kwam wat moeizaam van start, maar de eindsprint maakte heel veel goed. Uiteindelijk zijn we in middenmoot beland (zie onderstaand grafieken).
In totaal is door het Rijk een bedrag van € 9,2 miljoen beschikbaar gesteld voor het opstellen van gemeentelijke kerkenvisies. Een geweldige bijdrage om de dialoog rond de instandhouding van kerkgebouwen een impuls te geven.
Ondersteuning Monumentenhuis Brabant
Veel Brabantse gemeenten denken nog na over de uitvoering van een gemeentelijke kerkenvisie. Het doel is om bij te dragen aan een toekomstbestendige instandhouding van dit erfgoed. De manier waarop dit kan gebeuren, is verschillend en is afhankelijk van de plaatselijke situatie.
Een gemeente kan bij het opstellen van een kerkenvisie haar eigen accenten aanbrengen. Een aantal gemeenten gebruikt de kerkenvisie om in beeld te brengen welke kerkgebouwen op termijn overcompleet raken, of om het proces rond een concrete herbestemmingsopgave van een vrijkomend kerkgebouw in goede banen te leiden. Gemeenten kunnen echter ook kiezen voor een bredere benadering. Bijvoorbeeld om het totale religieuze erfgoed in beeld te brengen (behalve kerkgebouwen, ook pastorieën, kapellen, kloosters, begraafplaatsen enz.) en dit te gebruiken als een van de bouwstenen van het gemeentelijk erfgoedbeleid en/of religieus erfgoedtoerisme. Ook kan worden ingestoken om de kerk als centraal punt binnen de sociale cohesie van een leefgemeenschap te benadrukken (sociale opgave), of als aanjager om de leefbaarheid van dorpen / wijken te versterken (gebiedsopgave). In andere gemeenten wordt vooral ingezoomd op de ruimtelijke/stedenbouwkundige kwaliteit van de kerk in zijn omgeving.
Monumentenhuis Brabant kan / wil de Brabantse gemeenten helpen bij hun aanpak om te komen tot een kerkenvisie, die bij hen past. Verschillende Brabantse gemeenten maken al gebruik van de diensten van het Monumentenhuis. Voor meer informatie: h.maas@monumentenhuisbrbant.nl.
Routekaart Verduurzaming Monumenten
Ook de monumentensector heeft als taak om een belangrijke bijdrage te leveren aan de doelstellingen van het Klimaatakkoord van Parijs. Daartoe is het van belang dat monumenten verduurzaamd worden. De verduurzaming van monumenten is ook essentieel om het gebruik en daarmee de instandhouding van monumenten, ook bij toenemende energiekosten, in de toekomst aantrekkelijk te houden.
Organisaties uit de monumentensector, van overheden tot adviesbureaus, hebben hun activiteiten gebundeld onder de noemer ‘Routekaart Verduurzaming Monumenten’. Samen werken ze aan een CO2-reductie van 40% in 2030 en 60% in 2040. Op dit moment zijn 24 organisaties aangesloten bij de Routekaart Verduurzaming Monumenten. Zij hebben een intentieverklaring ondertekend en mogen het partnerlogo ‘Duurzaam Erfgoed’ in hun communicatie gebruiken.
Op www.duurzaamerfgoed.nl wisselen zij best practices om elkaar en anderen te enthousiasmeren en te informeren over de belangrijke stappen die gezet worden binnen de Routekaart. Organisaties met initiatieven voor duurzaam erfgoed kunnen zich aansluiten bij de Routekaart.
De Routekaart Verduurzaming Monumenten is ‘werk in uitvoering’. De nieuw ontwikkelde website www.duurzaamerfgoed.nl is de centrale plek waar de ontwikkelingen van de Routekaart te volgen zijn. De website is bedoeld voor de deelnemers van de Routekaart, maar is ook interessant voor iedereen die in zijn/haar dagelijkse werk te maken heeft met verduurzaming van monumenten. Bezoekers vinden hier alle initiatieven van de Routekaart, zoals de nieuwste onderzoeken. Ook delen de deelnemende organisaties (nieuw) ontwikkelde instrumenten en voorbeelden uit de praktijk, waarmee ze de doelstelling van de Routekaart helpen bereiken.
Kijk voor meer informatie over de Routekaart Verduurzaming Monumenten en de deelnemende organisaties op www.duurzaamerfgoed.nl.
Omgevingswet
Per 1 juli 2022 treedt de Omgevingswet in werking. Vóór deze datum dient elke gemeente een verordening vast te stellen, waarin de instelling van de adviescommissie en andere adviseurs voor de omgevingskwaliteit is geregeld. Dat lijkt ver weg, maar er is veel te doen.
De Omgevingswet laat gemeenten de vrijheid om hun eigen adviesstelsel in te richten. Hierbij kunnen verschillende keuzes worden gemaakt. Dit alleen al vraagt om een tijdige beleidsafweging. Het is aan de gemeenteraad om voor de inwerkingtreding van de Omgevingswet te besluiten welke bevoegdheden deze commissie krijgt; alleen de wettelijke bevoegdheden rondom rijksmonumenten, of bredere bevoegdheden. Indien de gemeente niet vóór 1 januari 2022 een nieuwe adviescommissie heeft ingesteld, beschikt de gemeente niet meer over de wettelijk voorgeschreven adviescommissie. De gemeente voldoet dan niet aan de wettelijke bepalingen met alle juridische risico’s van dienst.
Modelverordening
De VNG heeft onlangs een modelverordening met toelichting opgesteld, die gemeenten kunnen gebruiken. De modeltekst bevat een aantal opvallende passages. Zo wordt niet alleen de advisering over rijksmonumenten, maar ook die over gemeentelijke monumenten en Omgevings-planactiviteiten onder ‘verplichte advisering’ geschaard. Dit nuanceert de rondzingende opvatting dat alleen de advisering over rijksmonumenten wettelijk verplicht is. De modelverordening met aanvullende informatie is te vinden via onderstaande link:
https://vng.nl/nieuws/nieuw-modelverordening-op-de-gemeentelijke-adviescommissie
Handreiking
Voor de implementatie van de verordening c.q. omgevingscommissie is door RCE, VNG en de Federatie Ruimtelijke Kwaliteit een nuttige handreiking opgesteld. Via onderstaande link is die te lezen:
https://vng.nl/publicaties/handreiking-adviesstelsel-omgevingskwaliteit
Ondersteuning
Voor gemeenten is het opstellen van de verordening en de instelling van een omgevingscommissie een niet te onderschatten klus. Desgewenst kunnen gemeenten een beroep doen op het Monumenten-huis Brabant. Wij werken hierbij samen met Stichting Advisering Monumenten & Ruimtelijke Kwaliteit Brabant. Voor meer info: m.dejong@monumentenhuisbrabant.nl
Ontdek of het restauratievak bij je past
Ben je allround timmerman of metselaar? Spreken oude gebouwen je aan? Ben je benieuwd hoe een monument in elkaar zit en wat ervoor nodig is om het te restaureren? Volg dan het NCE-keuzedeel Basis Restauratie Timmeren/Metselen op MBO-3 niveau om je kennis te verrijken.
Allround timmerlieden en metselaars kunnen via het NCE-keuzedeel Basis Restauratie Timmeren/Metselen ontdekken wat het restauratievak inhoudt en welke vaardigheden en instelling nodig zijn om restauratievakman te worden.
Het Keuzedeel Basis Restauratie Timmeren/Metselen duurt 4 dagen en staat gepland op 6, 13, 28 oktober en 3 november op de locatie van BouwSchool Breda. Het Keuzedeel is de eerste stap om een volwaardig restauratievakman te worden.
Schrijf je in voor het Keuzedeel MBO-3 Restauratie Timmeren/Metselen via de volgende link: https://www.erfgoedopleidingen.nl/nce-opleidingen/keuzedeel-mbo-3-restauratie-timmeren-metselen
