Nieuws - Stichting Monumentenhuis Brabant

Save the date! Bijeenkomst erfgoed in de klimaatstresstest van gemeenten

3 oktober 2024 in Oisterwijk

Op donderdagmiddag 3 oktober organiseert Monumentenhuis Brabant in samenwerking met de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE) een bijeenkomst over erfgoed in de klimaatstresstest van gemeenten.

Klimaatverandering is voelbaar. Te hete zomers, extreme regenbuien die rivieren doen overstromen en geen sneeuwwitte winters meer. Gemeenten in Nederland bereiden zich voor op deze door klimaatverandering veroorzaakte weersextremen door een klimaatstresstest. Deze test resulteert in een overzicht van kwetsbaarheden voor de klimaatdreigingen. Denk bijvoorbeeld aan gebieden die kwetsbaar zijn voor droogte, waar stroomt het water naartoe na een hevige regenbui of plekken waar de hoogste temperaturen worden gemeten.

Gemeenten hebben in 2019 een eerste klimaatstresstest uitgevoerd, maar daarin werd cultureel erfgoed niet altijd meegenomen. Het is gebleken dat men zich vaak onvoldoende bewust is van de gevaren van klimaatverandering voor het cultureel erfgoed in ons land. In 2025 zal er een actualisatie van de testen plaatsvinden, waarbij de RCE streeft dat elke gemeente erfgoed bij de test betrekt. Hoe geven we erfgoed een plek in de stresstest? En kan je het verleden als kennisbron gebruiken voor klimaatadaptatie?

Voor wie?

Deze bijeenkomst is met name bedoeld voor ambtenaren die zich bezig houden met erfgoed en/of klimaat. Natuurlijk zijn ook collega’s van andere beleidsterreinen welkom, denk aan ambtenaren die zich bezig houden met landschap, groen, RO, stedelijke ontwikkeling en vergunningverlening.

Praktisch

Wanneer: donderdag 3 oktober 2024
Hoe laat: 14.00 – 17.00 uur
Waar: Europees Keramisch Werk Centum | EKWC

Almystraat 10

5061PA Oisterwijk

Bereikbaarheid: Bereikbaar met de auto als met de trein
Aanmelden: via info@monumentenhuisbrabant.nl
Kosten: deelname is gratis

Voorlopig programma:

13.30: Inloop

14.00: Begin van het programma

17.00: Einde en Borrel

Verdere details worden binnenkort bekend gemaakt via e-mail, website en LinkedIn.

00fbab_bf34ba646572452195fddb45d6e4c970~mv2.jpg

Nieuw! Accountmanagers voor persoonlijke dienstverlening

De erfgoedwereld is de laatste jaren veel veranderd. Vooral de Omgevingswet, die sinds 1 januari 2024 in werking is gesteld, zorgt voor nieuwe vragen en uitdagingen. Ook onderwerpen zoals toezicht en handhaving, verduurzaming, klimaatverandering, publieksparticipatie en immaterieel erfgoed vragen aandacht in het erfgoedveld. Zo komt er veel op het bord van erfgoedambtenaren terecht. De capaciteit van de gemeenten staan onder druk. Wij van het Monumentenhuis Brabant, het provinciaal steunpunt voor cultureel erfgoed, merken dit ook.

Als steunpunt voor gemeenten in Brabant willen we u graag nog beter van dienst zijn. Daarom hebben we besloten om onze dienstverlening persoonlijker te maken. Elk teamlid van het Monumentenhuis krijgt een groep Brabantse gemeenten onder zijn of haar hoede als accountmanager. Hij of zij wordt het eerste aanspreekpunt voor vragen, uitdagingen en ideeën over erfgoed vanuit de gemeente. Op deze manier bieden we snel hulp en het creëert kansen om trends, zoals klimaatadaptatie, sneller te signaleren en aandacht te geven. Ook kunnen we ambtenaren die te maken hebben met dezelfde uitdagingen met elkaar in contact brengen. Deze verbinding kan gelegd worden binnen één regio, maar juist ook met meerdere regio’s.

Hoewel we vanaf nu werken met accountmanagers, betekent dit niet dat andere collega’s niet meer kunnen meedenken of overleggen met een gemeente buiten hun werkgebied. Ieder van ons heeft zijn of haar eigen expertise die van pas kan komen. Via de accountmanager kan de juiste specialist snel contact opnemen met u. En natuurlijk blijven we telefonisch bereikbaar via

(0162) 511 833 en via info@monumentenhuisbrabant.nl.

De verdeling van de accountmanagers staat weergegeven op onderstaande kaart.

Contactgegevens van de accountmanagers:

Monique van de Looi | m.vandelooi@monumentenhuisbrabant.nl

Hans Gunter | info@monumentenhuisbrabant.nl

Gijs Verkuijlen | g.verkuijlen@monumentenhuisbrabant.nl

Anke Thijssen | a.thijssen@monumentenhuisbrabant.nl

Karlijn Kersten | k.kersten@monumentenhuisbrabant.nl

Niels Groot | n.groot@monumentenhuisbrabant.nl

Door deze nieuwe benadering willen we het vanzelfsprekende en benaderbare aanspreekpunt voor gemeenten blijven.

Samen met jullie willen we het Brabantse erfgoed blijven behouden, benutten en versterken.

Nieuwe directeur voor Monumentenhuis Brabant

De nieuwe directeur van Monumentenhuis Brabant is bekend: Niels Groot.

Opgeleid als archeoloog (en ook gepromoveerd) heeft hij daarna o.a. gewerkt

als projectleider bij een archeologisch bureau. Momenteel is Niels

erfgoedambtenaar bij de gemeente Eersel. Daarnaast is hij raadslid van de

gemeente Eindhoven. Niels gaat Harrie Maas opvolgen, die per 1 juli a.s. met

pensioen gaat na een dienstverband van 25 jaar bij het Monumentenhuis,

waarvan ruim 18 jaar als directeur.

Save the date: Monumentenbeurs 14-16 mei

Donderdag 16 mei staat in het teken van onderwerpen voor de erfgoedambtenaar

14 tot 16 mei 2024 is de Monumentenbeurs in de Brabanthallen in ’s-Hertogenbosch. Samen met de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed organiseert Monumentenhuis Brabant op de beurs een bijeenkomst over de handreiking

'Verduurzaming van monumenten: afwegingskader voor vergunningverlening'. Een handreiking om gemeenten te ondersteunen bij vergunningverlening en beleidsvorming met betrekking tot verduurzamen van (rijks)monumenten.

Wanneer: 16 mei 11:45-12:45

Waar: podium ‘Monument’, Brabanthallen

Waarover: Klimaatdoelstellingen plaatsen ons land voor een grote opgave. Ook monumenten zullen moeten verduurzamen. Eigenaren van monumenten willen dat ook, niet alleen om energieprijzen beheersbaar te houden, maar ook om een monument toekomstbestendig te maken. De techniek verandert echter in rap tempo. Daarbij vereist het verduurzamen van een monument specialistische kennis. Er moet rekening worden gehouden met de aanwezige monumentale waarden die bij ieder monument anders is èn de verduurzaming moet op termijn geen schade veroorzaken aan het monument.

Hoe ga je daar als erfgoed-/beleidsambtenaar van de gemeente mee om? Om te zorgen dat er een uniforme (landelijke) afweging is heeft de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed een afwegingskader voor gemeenten opgesteld: ‘Verduurzaming van monumenten: afwegingskader voor vergunningverlening’. Op welke manier kun je dit in je beleid borgen en hoe ga je dit communiceren met de monumenteigenaren? De gemeente Delft en Haarlem komen vertellen hoe zij dat hebben gedaan.

Wat neemt u concreet mee naar huis na deze sessie?

Kennis en concrete handvatten om gebruik te maken van het afwegingskader in gemeentelijke vergunningstrajecten
Duidelijkheid wat er kan bij verduurzamingsingrepen en onder welke voorwaarden
Hoe kan ik aan de slag met het afwegingskader?

Er is veel ruimte voor vragen uit de gemeentelijke praktijk.

Via deze link kunt u een gratis toegangsbewijs bestellen. Na 13 mei kost een toegangskaart € 30,- inclusief BTW.

Ondersteuning nodig bij toezicht monumenten?

Het vergunningentraject bij het wijzigen van werkzaamheden aan een monumenten wordt over het algemeen goed doorlopen. Als het gaat om ingrijpende plannen betreffende rijksmonumenten is de gemeente verplicht om advies in te winnen bij RCE, en als het object is gelegen in het buitengebied brengt ook de provincie een advies uit. Daarnaast moet er ook advies gevraagd worden bij het eigen gemeentelijk adviesorgaan voor monumenten. Dat kan de gemeentelijke monumenten- of erfgoedcommissie zijn, maar sommige gemeenten schakelen hiervoor een externe commissie in via bijvoorbeeld Stichting Advisering Monumenten & Ruimtelijke Kwaliteit Brabant. Het vergunningentraject is vastgelegd in wettelijk kaders en de gemeentelijke erfgoedverordening. Het college van B&W is de vergunningverlenende instantie, zowel voor rijksmonumenten, gemeentelijke monumenten en andere cultuurhistorisch waardevolle objecten. Maar hoe is het daarna geregeld? Wie ziet er op toe dat de werkzaamheden aan (rijks)monumenten deskundig en met respect voor het monument worden uitgevoerd?

Wie is verantwoordelijk?

De gemeente is verantwoordelijk voor de kwaliteit van de monumentenzorg, waarbij de provincies erop toe moeten zien via het Interbestuurlijk Toezicht dat gemeenten hun taak niet verwaarlozen. De ‘Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed’ ziet vervolgens toe op de zorgvuldige omgang met erfgoed door overheden.

In opdracht van het ministerie van OCW heeft BMC Advies een onderzoek uitgevoerd naar de gemeentelijke taakvervulling op het gebied van de boven- en ondergrondse monumentenzorg.

Veel gemeenten schieten tekortIn het voornoemde onderzoek van BMC Advies wordt geconstateerd dat er veel zorg is over het (gebrek aan) toezicht en de handhaving door gemeenten. Er is niet alleen te weinig tijd beschikbaar, er is ook te weinig kennis over het monument en over restaureren aanwezig.

Sommigen gemeenten hebben de toezichtfunctie uitbesteed aan regionale uitvoeringsdiensten (RUD’s), maar daar wordt ook zeer kritisch over geoordeeld vanwege het gebrek aan erfgoeddeskundigheid. Een ander nadeel is dat door uitbesteding van de taak aan RUD’s dit belangrijk onderdeel van het gemeentelijk takenpakket op het gebied van erfgoed de facto uit het lokale blikveld verdwijnt. Monumentenhuis Brabant kan ondersteuning bieden Vanwege de geconstateerde gebreken gaat Monumentenhuis Brabant een ondersteuningsstructuur voor gemeenten met betrekking tot toezicht en handhaving van alle monumentenvergunningen aanbieden. Daartoe worden er gekwalificeerde regioteams geformeerd, waar gemeenten op basis van ureninzet gebruik van kunnen maken. Ook is een combinatie van ondersteuning mogelijk, waarbij de toezichthouder van de gemeente met een van onze deskundigen meegaat en zo kennis opdoet. Voor meer informatie: h.maas@monumentenhuisbrabant.nl

Een coöperatie uit de dorpsgemeenschap zet zich in

Herbestemming H. Antonius Abtkerk Volkel

In Volkel wordt gewerkt aan een mogelijke herbestemming van de Antonius Abtkerk, een rijksmonument dat gebouwd is in 1938. Er is een coöperatie VOLK (Volkel Ontwikkelt Leefbare Kern) opgericht, die voorkomt uit een oproep van de Dorpsraad Volkel om naar aanleiding van de uitkomsten van de kerkenvisie van de Sint-Petrusparochie in Uden verdere plannen te onderzoeken voor een toekomstbestendige herbestemming van de Volkelse kerk.

De herbestemming van het kerkgebouw wordt aangegrepen om een (nieuwe) totaalvisie op de dorpskern van Volkel te ontwikkelen. Nieuwe plekken voor woningbouw in het dorp worden namelijk al jaren bemoeilijkt door de aanwezigheid van de nabijgelegen militaire Vliegbasis Volkel met bijbehorende strenge eisen op het gebied van geluidszonering.

Het plan is nu te onderzoeken of verschillende functies, die nu elders in het dorp een plek hebben, verplaatst kunnen worden in en om de kerk. Hierdoor krijgt de kerk (opnieuw) een centrale plaats in het dorp. Op de vrijkomende plaatsen kan vervolgens mogelijk woningbouw worden gerealiseerd, waardoor de leefbaarheid in het dorp wordt verbeterd.

Er is inmiddels door een aantal onderwijsinstellingen (TU/e, Avans, Saxion) studie gedaan hoe een mogelijke herbestemming visueel vorm zou kunnen krijgen. Tevens is er een haalbaarheidsstudie uitgevoerd om mogelijke scenario’s te onderzoeken. Daarnaast wordt in het proces om te komen tot een herbestemming van de kerk en zijn omgeving veel aandacht besteed aan het creëren van draagvlak binnen de gemeente Uden, de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, potentiële nieuwe gebruikers en de inwoners van Volkel. Voor meer informatie: g.verkuijlen@monumentenhuisbrabant.nl

Een nuttige handleiding die ook voor andere monumentale complexen is te gebruiken

Verduurzaming kloostergebouwen

Provincie Noord-Brabant telt vele monumentale kloostercomplexen. In de meeste hiervan neemt het aantal kloosterlingen snel af. Dat maakt het lastig om de exploitatie sluitend te krijgen, waardoor de betreffende kloosterorden worden bedreigd in hun voortbestaan. Om de orden en congregaties te helpen hebben de Konferentie Nederlandse Religieuzen (KNR) en de provincie Noord-Brabant het initiatief genomen tot het toekomstbestendig maken van de kloosters. Daartoe is in eerste instantie een pilotproject opgestart. Een belangrijk aspect hierbij was het verbeteren van de energieprestaties van de gebouwen. Als het lukt om de energiekosten te verlagen, komt een sluitende exploitatie dichterbij. Dat vergroot dan weer de mogelijkheden om verder in duurzaamheid te investeren en op termijn nog meer te besparen.

Om ervaring op te doen met de problematiek zijn een zeven Brabantse kloosters geselecteerd om verduurzamingsmogelijkheden in beeld te brengen. Het gaat om kloosters in Aarle-Rixtel, Boxmeer, Megen, ’s-Hertogenbosch, Sint-Agatha en Uden. Vervolgens zijn maatwerkadviezen opgesteld, gericht op het nemen van energiebesparende maatregelen die uit het oogpunt van monumentenzorg verantwoord zijn.

Bij het onderzoek tijdens het pilotproject bleken er veel overeenkomsten in de bouwhistorische, bouwtechnische en bouwfysische opzet van de complexen te bestaan. Hoewel verduurzaming per gebouw maatwerk vraagt, is de weg ernaartoe daardoor telkens een soortgelijke. Om die reden zijn de resultaten van het pilotproject goed te gebruiken om ook voor andere kloosters goede oplossingen aan te dragen.

Handleiding

Er zijn nog veel meer kloosters die met dezelfde problematiek kampen en waar energiebesparende maatregelen meer dan goed van pas komen. Overigens, verduurzaming is een maatschappelijke opgave. Het is een taak van overheden om dit te bevorderen en te stimuleren.

Om de kloosters op weg te helpen, hebben de Provincie Noord-Brabant en de KNR de handleiding ‘Handleiding verduurzaming kloostergebouwen’ opgesteld. Daarin worden allerlei mogelijke maatregelen benoemd, waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen:

- maatregelen bij huidig gebruik: quick wins

- maatregelen bij grootschalige onderhoudswerkzaamheden

- maatregelen bij herontwikkeling.

De uiteindelijke functie(s), het gebruik en de gebruiksintensiteit zijn immers zeer bepalend voor de keuze van duurzame materialen. Daar moet eerst zich op zijn om tot een verantwoord verduurzamingsplan te komen. Bekijk of download hier de handleiding

Aanpak

Hoewel de handleiding zich toespitst op monumentale kloostercomplexen, is de aanpak zeker ook te gebruiken voor andere erfgoedcomplexen. De handleiding biedt allerlei nuttige tips, zoals het opstellen van een verduurzamingsplan. In geval het gaat om de herbestemming en doorontwikkeling van grote erfgoedcomplexen is een verduurzamingsteam, waarin meerdere specialisten samen over de verduurzamingsvraag adviseren, een aanrader. Een ‘adviseur erfgoed’, die zich bekommert over de waardevolle onderdelen van het monument, is in zo’n team een onmisbare schakel. Voor het invullen van de discipline ‘adviseur erfgoed’ kan een beroep worden gedaan op Monumentenhuis Brabant. Voor meer informatie m.vandelooi@monumentenhuisbrabant.nl

Routekaart Verduurzaming Monumenten

Ook de monumentensector heeft als taak om een belangrijke bijdrage te leveren aan de doelstellingen van het Klimaatakkoord van Parijs. Daartoe is het van belang dat monumenten verduurzaamd worden. De verduurzaming van monumenten is ook essentieel om het gebruik en daarmee de instandhouding van monumenten, ook bij toenemende energiekosten, in de toekomst aantrekkelijk te houden.

Organisaties uit de monumentensector, van overheden tot adviesbureaus, hebben hun activiteiten gebundeld onder de noemer ‘Routekaart Verduurzaming Monumenten’. Samen werken ze aan een CO2-reductie van 40% in 2030 en 60% in 2040. Op dit moment zijn 24 organisaties aangesloten bij de Routekaart Verduurzaming Monumenten. Zij hebben een intentieverklaring ondertekend en mogen het partnerlogo ‘Duurzaam Erfgoed’ in hun communicatie gebruiken.

Op www.duurzaamerfgoed.nl wisselen zij best practices om elkaar en anderen te enthousiasmeren en te informeren over de belangrijke stappen die gezet worden binnen de Routekaart. Organisaties met initiatieven voor duurzaam erfgoed kunnen zich aansluiten bij de Routekaart.

De Routekaart Verduurzaming Monumenten is ‘werk in uitvoering’. De nieuw ontwikkelde website www.duurzaamerfgoed.nl is de centrale plek waar de ontwikkelingen van de Routekaart te volgen zijn. De website is bedoeld voor de deelnemers van de Routekaart, maar is ook interessant voor iedereen die in zijn/haar dagelijkse werk te maken heeft met verduurzaming van monumenten. Bezoekers vinden hier alle initiatieven van de Routekaart, zoals de nieuwste onderzoeken. Ook delen de deelnemende organisaties (nieuw) ontwikkelde instrumenten en voorbeelden uit de praktijk, waarmee ze de doelstelling van de Routekaart helpen bereiken.

Kijk voor meer informatie over de Routekaart Verduurzaming Monumenten en de deelnemende organisaties op www.duurzaamerfgoed.nl.